Wstęp
Poczucie trudności poznawczych (subjective cognitive decline – SCD) jest definiowane jako przekonanie oosłabieniu swoich możliwości kognitywnych – pamięci, uwagi, myślenia, funkcji wykonawczych iinnych kompetencji. Zjawisko to od kilkunastu lat stanowi przedmiot intensywnych badań interdyscyplinarnych. Jednym zpowodów jest duża częstość zgłaszania skarg lekarzom czy psychologom, nawet wówczas, gdy bliscy nie zauważają zmian wcodziennym funkcjonowaniu, awyniki psychologicznych testów diagnostycznych mieszczą się wgranicach normy lub są nieznacznie niższe (Zlatar iwsp. 2018a, b). Drugim powodem jest niejednoznaczna kliniczna wartość SCD: są one uznawane za wczesny przejaw procesu otępiennego (Amariglio iwsp. 2012), za czynnik prognostyczny rozwoju łagodnych zaburzeń poznawczych (mild cognitive impair-ment – MCI) lub wskazujący na obecność MCI (van Harten iwsp. 2018) bądź za niekorzystny efekt działania czynników psychospołecznych (np. poczucia osamotnienia). Zpunktu widzenia praktyki klinicznej istotne jest rozważenie, czy SCD odzwierciedlają rzeczywiste trudności poznawcze lub są determinowane przez czynniki psychospołeczne oraz jaką rolę wformułowaniu SCD odgrywają zgromadzone dotychczas kompetencje iwiedza (zasoby poznawcze, cognitive reserve – CR). Sugeruje to konieczność uwzględnienia SCD iCR wdiagnostyce psychologicznej imedycznej, anastępnie podjęcia odpowiedniej interwencji farmakologicznej, psychologicznej ispołecznej (Tuokko iSmart 2018).
Dane uzyskane wwieloletnich badaniach wskazują, że CR, czyli całokształt wiedzy iumiejętności, pozwala radzić sobie ztrudnościami poznawczymi związanymi zwiekiem lub zprocesem patologicznym wobrębie ośrodkowego układu nerwowego – OUN (Stern 2007). Wskaźnikami CR są: poziom formalnego wykształcenia, rodzaj pracy zawodowej, aktywność wróżnych sferach życia (zawodowej, społecznej, fizycznej, intelektualnej), charakter relacji społecznych iwiele innych (Stern 2007). Większość rezultatów pokazała, że wyższy poziom CR, sprzyjając sprawności poznawczej wpóźnych etapach życia poprzez kompensowanie czy maskowanie deficytów poznawczych, zmniejsza poczucie trudności poznawczych. Zasoby poznawcze pełnią zatem funkcję mediatora wrelacji między funkcjonowaniem poznawczym aSCD.
Relacje CR – SCD są jednak bardziej złożone. Newson iKemps (2006) oraz Metternich iwsp. (2010) zauważają, że SCD mają charakter heterogeniczny, tj. pojawiają się zarówno uosób mających wysoki CR, dobrze funkcjonujących poznawczo, ale obawiających się utraty sprawności kognitywnych (worrying), jak iuosób, które cechuje niższy poziom CR i/lub pogorszenie zdolności poznawczych. Niejednoznaczność relacji CR – SCD ilustrują wyniki badań. Wzrost SCD odnotowano uosób zniskim poziomem CR, którego wskaźnikami były poczucie nieradzenia sobie ze stresem (Steinberg iwsp. 2013), poczucie niskiej jakości życia (Potter iwsp. 2009; Montejo iwsp. 2012), „ciasnej” przestrzeni życiowej (life space) imałej aktywności życiowej; one też nasilały depresję izwrotnie SCD (de Guzman iwsp. 2015). Zkolei wysoki poziom CR nie we wszystkich analizach okazał się chronić przed SCD. Interesujące wyniki uzyskali Crumley iwsp. (2014): jeden ze wskaźników wysokiego CR, tj. wyższy poziom edukacji, któremu towarzyszył dobry wgląd we własne funkcjonowanie, sprzyjał rozwojowi SCD, anie – jak sądzono – łagodził ich nasilenie. Ponadto jedynie uosób zwyższym wykształceniem, wprzeciwieństwie do osób oniskim poziomie edukacji, wykazano korelacje pomiędzy wyższym natężeniem SCD aniższymi wynikami wtestach oceniających funkcje poznawcze. Taylor iwsp. (2006) na podstawie wyników badań zawodowych taksówkarzy ikierowców nieprofesjonalistów ujawnili, że profesjonalizm zawodowy będący istotnym wskaźnikiem wysokiego CR sprzyja SCD. Większe nasilenie skarg uprofesjonalistów było także dodatnio powiązane znatężeniem trudności poznawczych, choć korelacje te miały charakter słaby. Intensywna aktywność społeczna, uznawana za istotny wskaźnik CR ocharakterze protekcyjnym dla funkcji poznawczych (Marioni iwsp. 2015), może sprzyjać rozwojowi SCD uosób aktywnych wwiększym stopniu niż uizolowanych społecznie (Trouton iwsp. 2006). Odmienne dane uzyskano winnych analizach (Kuiper iwsp. 2017): wyższy poziom aktywności społecznej sprzyja zaangażowaniu różnorodnych kompetencji poznawczych iwskutek tego może się przyczyniać do ich stabilizacji wpóźnych etapach życia oraz zmniejszać nasilenie SCD. Wyższy poziom edukacji jako wskaźnik wysokiego CR obniża nasilenie skarg (Yamada iwsp. 2019). Relacje CR – SCD – funkcje poznawcze są także wyraźne wprzypadku wystąpienia trudności poznawczych, np. deficyty ocharakterze anomii (zaburzeń nazywania) stają się przyczyną ograniczania aktywności społecznej, awięc zmniejszają składowe CR, nasilając depresję iSCD (Farrell iwsp. 2014).
Do wyjaśnienia relacji łączących aktualną sprawność poznawczą zSCD iCR stosowane są wskaźniki obiektywne odnoszące się do charakterystyk patologii mózgowej. Wbadaniach neuroobrazowych zdrowych seniorów, ale formułujących poczucie deficytów poznawczych wykazano obecność atrofii mózgu, znacznych zmian naczyniowych ocharakterze zawałów iuszkodzeń istoty białej (Sacuiu iwsp. 2018). Wynik ten wskazuje, że SCD są jednym zpierwszych wskaźników patologii mózgu, zanim pojawią się objawy zaburzeń poznawczych onasileniu klinicznym. Istotnym czynnikiem prognostycznym rozwoju otępienia utych seniorów było współwystępowanie bardzo nasilonych skarg irozległa patologia istoty białej. Podobne dane uzyskali Minett iwsp. (2005), co wskazuje, że SCD są niezależnie skorelowane znasileniem depresji lub dysfunkcjami poznawczymi związanymi zpatologią istoty białej. Winnych doniesieniach podkreślono, że relacje pomiędzy SCD inasileniem patologii amyloidowej (cortical amyloid burden – A) są silniejsze uosób zwyższym poziomem edukacji, awięc wyższym CR (Aghjayan iwsp. 2017). Kolejne analizy (Buckley iwsp. 2017) wykazały, że SCD wiąże się zmasywnym nagromadzeniem białka tau (tauopatią) wprzyśrodkowej części płatów skroniowych, szczególnie wkorze śródwęchowej, czemu towarzyszą także deficyty pamięci, często dyskretne. Wbadaniach podłużnych odnotowano szybszy rozwój objawów otępiennych uosób zwyższym poziomem edukacji (wyższym CR) izwiększym nasileniem SCD wporównaniu zosobami nieskarżącymi się na nie (van Oijen iwsp. 2007). Przytoczone dane wskazują, że ustarszych osób dotychczas niediagnozowanych wkierunku patologicznego starzenia się SCD odzwierciedlają mocno nasilone deficyty poznawcze, natomiast CR może modyfikować relacje pomiędzy stopniem patologii mózgowej aaktualną sprawnością kognitywną (Rentz iwsp. 2010).
Wwielu doniesieniach zwrócono uwagę na depresję jako czynnik moderujący lub modyfikujący relacje pomiędzy SCD, CR ifunkcjonowaniem poznawczym. Depresja jest lepszym predyktorem SCD niż trudności poznawcze (Szepietowska iKuzaka 2019; Zlatar iwsp. 2018a, b; Yates iwsp. 2017). Rola depresji wpredykcji SCD zależy jednak od CR: zdaniem Opdebeeck iwsp. (2015) uosób zniskim CR depresja wyraźnie kształtuje SCD wporównaniu zosobami zwysokim poziomem CR. Poziom CR modyfikuje także negatywne relacje pomiędzy nastrojem asprawnością poznawczą (Opdebeeck iwsp. 2018): osoby zniskim poziomem CR izaburzeniami nastroju cechują się niższą sprawnością poznawczą niż osoby bez depresji. Innym istotnym czynnikiem dla rozważanych relacji jest wiek. Sprzyja on formułowaniu SCD, ale także zaburzeniom depresyjnym (Markova iwsp. 2017). Według badań tych autorów część SCD jest powiązana znastrojem depresyjnym, ale niektóre typy skarg odzwierciedlają deficyty poznawcze. Uwzględnienie wanalizach CR jako zmiennej moderującej lub modyfikującej relacje pomiędzy wiekiem, funkcjonowaniem poznawczym iSCD jest niełatwym zadaniem ze względu na wspomniane wcześniej różne wskaźniki izłożoność CR oraz fakt, że starszy wiek nie musi być pozytywnie skorelowany zwyższym poziomem CR.
Niezwykle interesujące badania Miley-Akerstedt iwsp. (2018) wykazały m.in., że seniorzy mający wyższy poziom CR (wyższy poziom edukacji) iniewykazujący deficytów poznawczych częściej zgłaszali SCD wzwiązku zzaangażowaniem wróżne aktywności wżyciu codziennym, zmęczeniem tą aktywnością iproblemami ze snem wporównaniu zosobami słabiej wykształconymi imało aktywnymi.
Uwzględniając aktualny stan badań, dokonano oceny, czy a) poziom CR, nasilenie depresji, wiek oraz poziom funkcji poznawczych są związane zwyższym poczuciem trudności poznawczych uosób dorosłych, ajeśli tak, to b) jakiego typu skarg to dotyczy. Drugim celem analiz było stwierdzenie, czy c) wykazane prawidłowości mogą być uogólniane, dlatego podjęto badania wdwóch niezależnych grupach.
Materiał imetody
Na badania uzyskano zgodę Wydziałowej Komisji ds. Etyki Badań Naukowych (nr 13/2018). Uczestniczyli wnich ochotnicy, którzy wyrazili zgodę, cechujący się dobrym stanem zdrowia ipoziomem zdolności poznawczych umożliwiającym wykonywanie testów. Zbadań wykluczano osoby przewlekle chore somatycznie, zrozpoznaniem procesu otępiennego lub innych schorzeń neurologicznych lub pozytywnym wywiadem psychiatrycznym. Dane pozyskano zankiety od uczestników iich bliskich. Grupę Itworzyły osoby dorosłe (N = 130) wwieku od 45 do 84 lat (M = 60,0, SD = 12,50, min. = 45, maks. = 84) (tab. 1). Czas pobieranej edukacji wynosił 4–24 lata (M = 12,8, SD = 5,1). Grupę II tworzyło 90 osób wwieku od 40 do 81 lat (M = 53,04, SD = 8,94). Liczba lat edukacji zawierała się wprzedziale 7–23 (M = 14,47, SD = 3,54). Grupa Iróżniła się pod względem wieku od grupy II (t = 3,79, p = 0,002), nie odnotowano natomiast różnic pod względem innych danych demograficznych (por. tab. 1). Wbadaniach zastosowano częściowo odmienne metody badania CR oraz poczucia trudności poznawczych.
Wbadaniu wykorzystano następujące metody:
1. Test MoCA (Montreal Cognitive Assessment Scale) (Nasreddine iwsp. 2005) służący do przesiewowej oceny funkcji poznawczych. Pozwala ocenić różne domeny poznawcze, m.in. funkcje wzrokowo-przestrzenne, uwagę, nazywanie, pamięć bezpośrednią, orientację auto-alopsychiczną czy abstrahowanie. Maksymalny wynik (30 pkt) wskazuje na brak dysfunkcji poznawczych, arekomendowany próg odcięcia różnicujący osoby bez trudności poznawczych izdeficytami wynosi 25/26 pkt (Sokołowska iwsp. 2018).
2. Beck Depression Inventory II (BDI II wwersji polskiej, 2019) służący do oceny nasilenia nastroju depresyjnego wostatnich 2 tygodniach. Skala ma charakter samoopisowy izawiera 21 itemów odnoszących się do emocjonalnych, poznawczych, wegetatywnych isomatycznych objawów depresji. W polskiej wersji BDI II wynik surowy powyżej 25 pkt wskazuje na zaburzenia nastroju, natomiast powyżej 15 pkt na jego obniżenie.
3. Do oceny CR zastosowano kwestionariusz opracowany na bazie m.in. Cognitive Reserve Index questionnaire – CRIq (Nucci iwsp. 2011). Wgrupie Iodnosił się on do 7 obszarów: aktualnego poziomu życia, aktywności fizycznej wczasie wolnym (wprzeszłości/aktualnie), aktywności społecznej (wprzeszłości/aktualnie), poczucia aktualnego wsparcia od innych osób, poczucia samodzielności wżyciu codziennym. Wgrupie II wykorzystano kwestionariusz odnoszący się do 10 obszarów, tj. dołączono twierdzenia dotyczące poziomu życia wdzieciństwie imłodości, sposobu spędzania czasu wolnego iobecnej aktywności intelektualnej. Odpowiedzi wyrażono na skalach Likerta, od 0 do 4 pkt, gdzie wyższy wynik oznaczał lepszą ocenę swojej aktywności wdanym obszarze. Badani wybierali jedno stwierdzenie, które ich zdaniem odzwierciedlało ich sytuację. Wgrupie Izakres wyników wynosił 0–28 pkt, awgrupie II 0–40 pkt; wyższy wynik oznaczał wyższy poziom CR. Wskaźnik CR uwzględniał także formalny poziom wykształcenia iaktualną sytuację zawodową. Ostatecznie wskaźnikiem CR była suma punktów uzyskanych wkwestionariuszu, punktów przyznanych za poziom formalnego wykształcenia (podstawowe – 1 pkt, średnie – 2 pkt, wyższe ipodyplomowe – 3 pkt) oraz punktów przyznanych za aktualny status zawodowy (pracujący – 1 pkt, niepracujący – 0 pkt). Zakres wyników CR wgrupie I wynosił 1–32 pkt, wgrupie II 1–44 pkt. 4. Do oceny nasilenia poczucia trudności poznawczych wykorzystano kilka metod, przy czym wgrupie I DEX-S, MFS iSLC, awgrupie II DEX-S, MFS iMMQ:
– Memory Function Scale (MFS) wwersji samoopisowej (Clare iwsp. 2002; Clare iwsp. 2010) wywodzi się zbaterii Memory Awareness Rating Scale (MARS), umożliwiającej zestawienie subiektywnych opinii iwyników obiektywnych uzyskanych wRivermead Behavioural Memory Test-II. MFS zawiera stwierdzenia dotyczące sprawności pamięci, do których badany ma się odnieść, wybierając te, które najlepiej opisują jego możliwości; punktacja mieści się wprzedziale 0–4 pkt. Na potrzeby badań zmodyfikowano sposób obliczania: maksymalny wynik wynosił 52 pkt, aim wyższy wynik, tym bardziej negatywna percepcja sprawności własnej pamięci;
– Multifactorial Memory Questionnaire (MMQ) (Troyer iRich 2018) składający się ztrzech skal mierzących oddzielne aspekty wiedzy owłasnej pamięci. Itemy są oceniane w5-punktowej skali Likerta na podstawie doświadczeń osoby badanej wciągu ostatnich 2 tygodni. Trzy skale MMQ obejmują: MMQ Satysfakcja, która mierzy zadowolenie iogólną ocenę własnej pamięci (zakres punktacji 0–72, przy czym wyższe wyniki wskazują na wyższy stopień zadowolenia); MMQ Umiejętność, która mierzy nasilenie błędów pamięciowych (zakres ocen 0–80, przy czym wyższe wyniki wskazują na lepszą zdolność do „używania” pamięci); MMQ Strategie, która mierzy częstość wykorzystania strategii pamięciowych wcodziennym życiu (zakres ocen 0–76, przy czym wyższe wyniki wskazują na większą częstość stosowania strategii pamięciowych). Każda ztrzech skal MMQ jest punktowana iinterpretowana osobno. Oile dwie pierwsze skale jednoznacznie wskazują na nasilenie poczucia trudności, otyle skala MMQ Strategie dotyczy poczucia częstości stosowania różnego typu pomocy, dlatego autorzy zalecają ostrożność winterpretacji danych. Wyniki poszczególnych skal nie są sumowane;
– Kwestionariusz DEX-Self (Dysexecutive Questionnaire) wymaga samooceny nasilenia trudności wwykonywaniu działań angażujących funkcje wykonawcze (20 itemów; skala Likerta, gdzie 0 – nigdy, 4 – bardzo często). Maksymalny wynik (80 pkt) wskazuje na poczucie dużych trudności wykonawczych (Wilson iwsp. 1996);
– Skala Poczucia Trudności Językowych (Subjective Language Complaints – SLC) została opracowana na podstawie innych doniesień (Martins iwsp. 2012) iskłada się z5 pytań: 1) Czy zdarza się, że nie możesz podać słowa, ale masz je na końcu języka? 2) Czy zdarza się, że nie możesz podać imienia czy nazwiska dobrze znanej ci osoby? 3) Czy zdarza się, że nie rozumiesz, oczym mówią/piszą inni (np. koledzy, wtelewizji czy radio)? 4) Czy zdarza się, że nie bardzo wiesz, jak coś powiedzieć, np. jak zacząć? 5) Czy zdarza się, że rozmowa cię męczy zpowodu natłoku informacji? Badany wodpowiedzi wybiera warianty: od 0 – nigdy do 4 – prawie zawsze. Maksymalny wynik (20 pkt) wskazuje na wysokie poczucie trudności językowych lub pamięciowych.
Wyniki
Wtabeli 2 przedstawiono wyniki badanych zgrupy IiII. Ze względu na zróżnicowanie pomiaru CR oraz metod oceniających nasilenie poczucia trudności poznawczych porównano jedynie wybrane wyniki.Średnie wyników oraz odchylenia standardowe wskazują na zróżnicowany poziom sprawności poznawczej, nasilenia nastroju depresyjnego, poczucia trudności poznawczych izasobów zarówno wgrupie I, jak iII.
Uwzględnienie wskaźnika stosunkowego (procentowego) wykazało, że osoby zgrupy IiII dość wysoko szacują (przeciętnie) swoje zasoby, odpowiednio 65% i63% możliwego wyniku. Wgrupie Inasilenie skarg na trudności językowe (SLC) osiągnęło 40% możliwego wyniku, 24% wodniesieniu do poczucia trudności wykonawczych (DEX-S), 20% wodniesieniu do poczucia trudności pamięciowych (MFS). Osoby zgrupy II swoje trudności wykonawcze oszacowały na 30% możliwego wyniku (DEX-S), 23% trudności pamięciowe (MFS), astopień zadowolenia zpamięci (MMQ Satysfakcja) iocena swoich umiejętności pamięciowych (MMQ Umiejętności) osiągnęły 63% i68% możliwych wyników przy niższym procentowym wskaźniku poczucia stosowania strategii pamięciowych (MMQ Strategie – 39% możliwego wyniku). Wobugrupach były osoby bez zaburzeń nastroju izłagodnym ich nasileniem oraz osoby oprawidłowym iniższym od sugerowanego punktu odcięcia wyniku wMoCA. Wporównaniu zgrupą Igrupa II cechowała się wyższym przeciętnym wynikiem wMoCA, atakże wyższym nasileniem nastroju depresyjnego. Wielkości efektu (d Cohena) wskazują na średni związek pomiędzy zmienną niezależną azmiennymi zależnymi.
Wtabelach 3 i4 zamieszczono wyniki wieloczynnikowych regresji logistycznych, oddzielnie dla grup. Zmiennymi wyjaśnianymi były wyniki uzyskane wmetodach oceniających poczucie trudności poznawczych (kodowane, jak podano wtabelach), natomiast predyktorami były: CR, nasilenie depresji (BDI II), poziom sprawności poznawczej (MoCA) oraz wiek. Wgrupie I duże nasilenie nastroju depresyjnego zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia poczucia deficytów wykonawczych (DEX-S), natomiast wyższy poziom funkcji poznawczych (MoCA) je zmniejsza. Podobny charakter relacji dotyczy wyników wteście MFS: większe natężenie nastroju depresyjnego sprzyja poczuciu trudności pamięciowych, natomiast lepsza sprawność poznawcza je zmniejsza. Nasilony nastrój depresyjny zwiększa również prawdopodobieństwo wystąpienia subiektywnego przekonania otrudnościach językowych (SLC). Wgrupie II zastosowane modele nie były istotne statystycznie dla wyników wtestach MFS iMMQ Umiejętności. Wyższe nasilenie nastroju depresyjnego jest predyktorem poczucia trudności wykonawczych (DEX-S) ipoczucia trudności pamięciowych (MMQ Satysfakcja). Wyższy poziom sprawności poznawczej zwiększa zkolei przekonanie ostosowaniu większej liczby różnego typu strategii pamięciowych (MMQ Strategie). Nie wykazano roli CR iwieku wkształtowaniu poczucia trudności poznawczych wobydwu grupach.
Omówienie
Badania wykazały, że wyższe nasilenie depresji zwiększa ryzyko wystąpienia poczucia trudności poznawczych, natomiast lepsza aktualna sprawność poznawcza je zmniejsza. Rezerwa poznawcza oraz wiek nie były predyktorami większego poczucia deficytów. Prawidłowości te wykazano wdwóch niezależnych grupach pomimo zastosowania częściowo odmiennych wskaźników CR, SCD oraz różnic wwieku badanych.
Relacje pomiędzy zwiększonym nasileniem SCD anegatywnym nastrojem wykazano wwielu innych badaniach osób zdrowych zróżnych faz dorosłości (Payne iSchnapp 2014; Szepietowska iKuzaka 2018; Hertzog iPearman 2014), zMCI (Markova iwsp. 2017; Minett iwsp. 2005; Newson iKemps 2006; Zlatar iwsp. 2018a, b; Yates iwsp. 2017) izdemencją (Salem iwsp. 2015): osoby cechujące się podwyższonym nastrojem depresyjnym są skłonne do formułowania negatywnych sądów owłasnych możliwościach poznawczych wróżnych ich domenach.
Nie wykazano znaczenia CR jako predyktora nasilonego poczucia trudności poznawczych. Wyniki innych badań nie są jednoznaczne iwykazują, że nie ma związków lub że niższy poziom CR (szczególnie niski poziom edukacji) nasila SCD (Yamada iwsp. 2019), lub że wyższy poziom CR nasila SCD (Crumley iwsp. 2014) albo pełni funkcję ochronną izmniejsza natężenie skarg (Yamada iwsp. 2019). Pomimo że wbadaniach własnych nie wykazano wpływu CR na SCD, to ujawniono, że istotną rolę wredukcji poczucia trudności odegrał wyższy aktualny poziom sprawności poznawczej ocenianej testem MoCA.
Wyższa sprawność poznawcza jest uznawana za efekt większych zasobów poznawczych (wiedzy idoświadczeń gromadzonych wtrakcie życia). Brak związku między CR aSCD może być zatem pozorny, gdyż jest maskowany ukrytym pozytywnym wpływem CR na aktualną sprawność poznawczą. Podobne wyniki uzyskali inni autorzy, którzy wykazali, że mniejsza sprawność poznawcza związana zniskim CR nasila przekonanie owłasnych trudnościach (Benito-Leon iwsp. 2010).
Nie wykazano, aby wiek był predyktorem SCD iprawidłowość tę odnotowano wobydwu grupach. Mimo założenia wzrostu SCD wraz zwiekiem, dane wskazują na ich obecność we wszystkich fazach dorosłości iszczególny wzrost między 45. a65. rokiem życia oraz po 80. roku życia (Begum iwsp. 2014). Wskazuje się, że wiek sprzyja rozwojowi zaburzeń nastroju ijest powiązany znaturalnym spadkiem sprawności poznawczej, aoba te czynniki winterakcji lub niezależnie przyczyniają się do rozwoju SCD (Steinberg iwsp. 2013). Wtym kontekście interesujący jest wynik wskazujący na ochronny wpływ wyższej aktualnej sprawności kognitywnej na SCD głównie wgrupie I– starszej. Może to sugerować, że wraz zwiekiem wyostrzają się mechanizmy SCD – jeden znich jest powiązany ze słabszymi możliwościami poznawczymi, drugi natomiast zzaburzeniami nastroju. Umłodszych dorosłych (grupa II) większą rolę wkształtowaniu SCD wydaje się odgrywać negatywny nastrój.
Na uwagę zasługuje także wynik wskazujący, że wyższa sprawność poznawcza wiąże się zprzekonaniem oczęstszym stosowaniu mnemotechniki (MMQ Strategie). Autorzy testu (Troyer iRich 2018) podkreślili, że częstość stosowania mnemotechniki nie jest wskaźnikiem braku trudności lub zaburzeń pamięci, natomiast osoby olepszej kondycji poznawczej częściej zgłaszają wykorzystywanie różnych, szczególnie wewnętrznych, strategii pamięciowych (Bouazzaoui iwsp. 2010). Uzyskany rezultat jest zgodny ztymi danymi.
Podsumowując – skoro większe nasilenie depresji sprzyja SCD, awyższy poziom funkcji poznawczych chroni przed SCD, to warto rozważyć możliwość, że różne typy SCD wniejednakowy sposób zależą od czynników poznawczych iemocjonalnych, tzn. niektóre skargi są powiązane znastrojem depresyjnym, inne zaś zmniejszymi możliwościami poznawczymi (Szepietowska iKuzaka 2019). Dotychczasowe ustalenia nie są jednoznaczne pomimo akceptacji tezy oistnieniu różnych mechanizmów SCD, związanych zdeficytami poznawczymi lub zzaburzeniami nastroju. Na przykład Stenfors iwsp. (2013) wykazali istotny wpływ obiektywnie potwierdzonych deficytów wykonawczych na natężenie poczucia trudności wykonawczych. Mitchell (2008) zkolei podkreślił, że wiele osób zzaburzeniami pamięci oklinicznym nasileniu nie skarży się na nie. Dane wskazujące na niezależny związek mniejszych umiejętności poznawczych iwyższego natężenia SCD oraz depresji inasilonego SCD uzyskano wbadaniach osób zchorobą Parkinsona (Hong iwsp. 2017) izdrowych seniorów (Szepietowska iKuzaka 2018, 2019). Jest to istotna wskazówka diagnostyczna: SCD są powszechne uosób dorosłych iseniorów imogą odzwierciedlać niepokój oprzyszłe funkcjonowanie. Jeśli jednak nie towarzyszą im zakłócenia wcodziennym funkcjonowaniu itrudności wrealizacji metod diagnostycznych oraz nie są potwierdzone przez bliskich, to należy je wyjaśniać negatywnym wpływem czynników emocjonalnych (Molinuevo iwsp. 2017). Inaczej relacje te kształtują się uosób zgenetycznym ryzykiem rozwoju demencji (choroby Alzheimera). Wyższy poziom CR chroni jedynie przed wcześniejszą manifestacją zaburzeń poznawczych (Mazzeo iwsp. 2019), nasila jednak SCD (Spitznagel iwsp. 2006).
Złożone relacje pomiędzy CR, sprawnością poznawczą ipoczuciem trudności poznawczych wymagają dokładnego rozpoznania przyczyn SCD zuwzględnieniem danych na temat CR na etapie diagnozy, anastępnie podjęcia adekwatnych działań terapeutycznych (farmakoterapia, wsparcie psychologiczne, stymulacja funkcji poznawczych itd.). Wkolejnych badaniach należy uwzględnić inne obiektywne wskaźniki CR oraz zmienne istotne dla analizowanych relacji, np. dane demograficzne, charakter obciążeń rodzinnych czy badania neuroobrazowe. Na uwagę zasługują także metody oceny poczucia trudności poznawczych – wyniki należy interpretować wkontekście faktycznych kompetencji poznawczych istanu emocjonalnego.
Wnioski
Duże nasilenie depresji zwiększa ryzyko pojawienia się poczucia trudności poznawczych, natomiast lepsza aktualna sprawność poznawcza je zmniejsza. Rezerwa poznawcza iwiek nie miały związku zpoczuciem deficytów.
Prawdopodobnie istnieją różne mechanizmy poczucia trudności poznawczych, związane zwyższym nasileniem nastroju depresyjnego oraz zdeficytami poznawczymi.
Rola nastroju depresyjnego wkształtowaniu SCD jest bardziej istotna umłodszych dorosłych, natomiast wraz zwiekiem wformułowaniu SCD wzrasta rola sprawności kognitywnej.
Złożone relacje pomiędzy CR, sprawnością poznawczą ipoczuciem trudności poznawczych wymagają dobrego rozpoznania na etapie diagnozy, anastępnie podjęcia odpowiednich działań terapeutycznych.
Piśmiennictwo
1. Aghjayan S, Buckley R, Vannini P iwsp. The influence of demographic factors on subjective cognitive concerns and beta-amyloid. Int Psychogeriatr 2017; 29: 645-652.
2. Amariglio R, Becker J, Carmasin J iwsp. Subjective cognitive complaints and amyloid burden in cognitively normal older individuals. Neuropsychologia 2012; 50: 2880-2886.
3. Beck AT, Steer R, Brown G. BDI-II. Podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2019.
4. Begum A, Dewey M, Hassiotis Aiwsp. Subjective cognitive complaints across the adult life span: a14-year analysis of trends and associations using the 1993, 2000 and 2007 English Psychiatric Morbidity Surveys. Psychol Med 2014; 44: 1977-1987.
5. Benito-León J, Mitchell A, Vega S iwsp. Apopulation-based study of cognitive function in older people with subjective memory complaints. J Alzheimers Dis 2010; 22: 159-170.
6. Bouazzaoui B, Isingrini M, Fay S iwsp. Aging and self-reported internal and external memory strategy uses: The role of executive functioning. Acta Psychol 2010; 135: 59-66.
7. Buckley R, Hanseeuw B, Schultz Aiwsp. Region-specific association of subjective cognitive decline with tauopathy independent of global -amyloid burden. JAMA Neurol 2017; 74: 1455-1463.
8. Clare L, Wilson BA, Carter G iwsp. Assessing awareness in early-stage Alzheimer’s disease: development and piloting of the Memory Awareness Rating Scale. Neuropsychol Rehabil 2002; 12: 341-362.
9. Clare L, Whitaker CJ, Nelis S. Appraisal of memory functioning and memory performance in healthy ageing and early-stage Alzheimer’s disease. Aging Neuropsychol Cogn 2010; 17: 462-491.
10.Crumley J, Stetler C, Horhota M. Examining the relationship between subjective and objective memory performance in older adults: ameta-analysis. Psychol Aging 2014; 29: 250-263.
11.de Guzman A, Lagdaan L, Lagoy M. The role of life-space, social activity, and depression on the subjective memory complaints of community-dwelling Filipino elderly: Astructural equation model. Educ Gerontol 2015; 41: 348-360.
12.Farrell M, Zahodne L, Stern Y iwsp. Subjective Word-finding difficulty reduces engagement in social leisure activities in Alzheimer’s disease. J Am Geriatr Soc 2014; 62: 1056-1063.
13.Hertzog Ch, Pearman A. Memory complaints in adulthood and old age. W: Perfect T, Lindsay DS (red.). Handbook of applied memory. Sage Publication LTD, London 2014; 423-443.
14.Hong JY, Lee Y, Sunwoo M iwsp. Subjective cognitive complaints and objective cognitive impairment in Parkinson’s disease. J Clin Neurol (Seoul, Korea) 2017; 14: 16-21.
15.Kuiper JS, Oude Voshaar RC, Zuidema SU iwsp. The relationship between social functioning and subjective memory complaints in older persons: apopulation‐based longitudinal cohort study. Int J Geriatr Psychiatry 2017; 32: 1059-1071.
16.Marioni R, Proust-Lima C, Amieva H iwsp. Social activity, cognitive decline and dementia risk: a20-year prospective cohort study. BMC Public Health 2015; 15: 1089.
17.Markova H, Andel R, Stepankova H iwsp. Subjective cognitive complaints in cognitively healthy older adults and their relationship to cognitive performance and depressive symptoms. J Alzheimers Dis 2017; 59: 871-881.
18.Martins I, Mares I, Stilwell P. How subjective are subjective language complaints. Eur J Neurol 2012; 19: 666-671.
19. Mazzeo S, Padiglioni S, Bagnoli S iwsp. The dual role of cognitive reserve in subjective cognitive decline and mild cognitive impairment: a7-year follow-up study. J Neurol 2019; 266: 487-497.
20.Metternich B, Kosch D, Kriston L iwsp. The effects of nonpharmacological interventions on subjective memory complaints: asystematic review and meta-analysis. Psychother Psychosom 2010; 79: 6-19.
21.Miley-Akerstedt A, Jelic V, Marklund K iwsp. Lifestyle factors are important contributors to subjective memory complaints among patients without objective memory impairment or positive neurochemical biomarkers for Alzheimer’s disease. Dement Geriatr Cogn Disord Extra 2018; 8: 439-452.
22.Minett T, Dean J, Firbank M iwsp. Subjective memory complaints, white-matter lesions, depressive symptoms, and cognition in elderly patients. Am J Geriatr Psychiatry 2005; 13: 665-671.
23.Mitchell A. Is it time to separate subjective cognitive complaints from the diagnosis of mild cognitive impairment? Age Ageing 2008; 37: 497-499.
24.Molinuevo J, Rabin L, Amariglio R iwsp. Implementation of subjective cognitive decline criteria in research studies. Alzheimers Dement 2017; 13: 296-311.
25.Montejo P, Montenegro M, Fernández M iwsp. Memory complaints in the elderly: Quality of life and daily living activities. Apopulation based study. Arch Gerontol Geriatr 2012; 54: 298-304.
26.Nasreddine V, Charbonneau S, Whitehead V iwsp. The Montreal Cognitive Assessment, MoCA: abrief screening tool for mild cognitive impairment. J Am Geriatric Soc 2005; 53: 695-699.
27.Newson R, Kemps E. The nature of subjective cognitive complaints of older adults. Int J Aging Hum Dev 2006; 63: 139-151.
28.Nucci M, Mapelli D, Mondini S. The cognitive reserve questionnaire (CRIq): Anew instrument for measuring the cognitive reserve. Aging Clin Exp Res 2011; 23: 218-226.
29.Opdebeeck C, Nelis S, Quinn C iwsp. How does cognitive reserve impact on the relationships between mood, rumination, and cognitive function in later life? Aging Ment Health 2015; 19: 705-712.
30.Opdebeeck C, Matthews F, Wu Y iwsp. Cognitive reserve as amoderator of the negative association between mood and cognition: evidence from apopulation-representative cohort. Psychol Med 2018; 48: 61-71.
31.Payne T, Schnapp M. The relationship between negative affect and reported cognitive failures. Depress Res Treat 2014; 2014: 396195.
32.Potter G, Hartman M, Ward T. Perceived stress and everyday memory complaints among older adult women. Anxiety Stress Coping 2009; 22: 475-481.
33.Rentz D, Locascio J, Becker J iwsp. Cognition, reserve, and amyloid deposition in normal aging. Ann Neurol 2010; 67: 353-364.
34.Sacuiu S, Eckerström M, Johansson L iwsp. Increased risk of dementia in subjective cognitive decline if ct brain changes are present. J Alzheimers Dis 2018; 66: 483-495.
35.Salem L, Vogel A, Ebstrup J iwsp. Subjective cognitive complaints included in diagnostic evaluation of dementia helps accurate diagnosis in amixed memory clinic cohort. Int J Geriatr Psychiatry 2015; 30: 1177-1185.
36.Sokołowska S, Sokołowski R, Polak-Szabela Aiwsp. Comparison of the effectiveness of the Montreal Cognitive Assessment 7.2 and the Mini-Mental State Examination in the detection of mild neurocognitive disorder in people over 60 years of age. Preliminary study. Psychiatr Pol 2018; 52: 843-857.
37.Spitznagel M, Tremont G, Brown L, Gunstad J. Cognitive reserve and the relationship between depressive symptoms and awareness of deficits in dementia. J Neuropsychiatry Clini Neurosci 2006; 18: 186-190.
38.Steinberg S, Negash S, Sammel M iwsp. Subjective memory complaints, cognitive performance, and psychological factors in healthy older adults. Am J Alzheimers Dis Other Demen 2013; 28: 776-783.
39.Stenfors CUD, Marklund P, Magnusson Hanson L iwsp. Subjective cognitive complaints and the role of executive cognitive functioning in the working population: acase-control study. PLoS One 2013; 8: e83351.
40.Stern Y (red.). Cognitive reserve – theory and applications. Taylor & Francis, New York 2007.
41.Szepietowska E, Kuzaka A. Subjective executive difficulties – astudy using the Dysexecutive Questionnaire. Psychiatr Psychol Klin 2018; 18: 25-34.
42.Szepietowska E, Kuzaka A. Depressed mood and cognitive deficits as distinct mechanisms of subjective memory and executive complaints. Curr Issues Personality Psychol 2019; 7: 43-52.
43.Taylor C, Macdiarmid J, Ross J iwsp. Objective neuropsychological test performance of professional divers reporting asubjective complaint of “forgetfulness or loss of concentration”. Scand J Work Environ Health 2006; 32: 310-317.
44.Trouton A, Stewart R, Prince M. Does social activity influence the accuracy of subjective memory deficit? Findings from aBritish Community Survey. J Am Geriatr Soc 2006; 54: 1108-1113.
45.Troyer A, Rich J. MMQ – manual. Baycrest Centre for Geriatric Care 2018.
46.Tuokko H, Smart C. Neuropsychology of cognitive decline. The Guilford Press 2018.
47.van Harten A, Mielke M, Swenson-Dravis D iwsp. Subjective cognitive decline and risk of MCI. Mayo Clin Study Aging Neurol 2018; 91: 300-312.
48.van Oijen M, de Jong FJ, Hofman Aiwsp. Subjective memory complaints, education, and risk of Alzheimer’s disease. Alzheimers Dement 2007; 3: 92-97.
49.Wilson BA, Alderman N, Burgess P iwsp. Behavioural Assessment of the Dysexecutive Syndrome (BADS). Thames Valley Test Company, Bury St. Edmunds 1996.
50.Yamada M, Landes R, Hida Aiwsp. Effects of demographic variables on subjective neurocognitive complaints using the Neurocognitive Questionnaire (NCQ) in an aged Japanese population. Int J Environ Res Public Health 2019; 16: 421.
51.Yates J, Clare L, Woods R iwsp. Subjective memory complaints, mood and MCI: afollow-up study. Aging Ment Health 2017; 21: 313-321.
52.Zlatar ZZ, Muniz M, Galasko D iwsp. Subjective cognitive decline correlates with depression symptoms and not with concurrent objective cognition in aclinic-based sample of older adults. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci 2018a; 73: 1198-1202.
53.Zlatar ZZ, Muniz MC, Espinoza SG iwsp. Subjective cognitive decline, objective cognition, and depression in older Hispanics Screened for Memory Impairment. J Alzheimers Dis 2018b; 63: 949-956.
